سید علی جعفری صادقی
چکیده
از آغازین نمونه‌های غزلیات عرفانی فارسی تا کنون، ابراز عاشقی و بیان حال‌های عاشقانه جایگاهی ویژه و نمودی گسترده در مضامین عرفانی داشته است. غزلیات عطار را باید از آغازین نمونه‌های غزل تلفیقی که مضامین عاشقانه و عارفانه را درهم‌می‌آمیزد، به شمار آورد. تئوری‌پردازی و رمزسازی عرفانی این تلفیق را نیز میتوان از درون ...
بیشتر
از آغازین نمونه‌های غزلیات عرفانی فارسی تا کنون، ابراز عاشقی و بیان حال‌های عاشقانه جایگاهی ویژه و نمودی گسترده در مضامین عرفانی داشته است. غزلیات عطار را باید از آغازین نمونه‌های غزل تلفیقی که مضامین عاشقانه و عارفانه را درهم‌می‌آمیزد، به شمار آورد. تئوری‌پردازی و رمزسازی عرفانی این تلفیق را نیز میتوان از درون غزلیات عطار استخراج کرد. مبانی نظری تلفیق عشق و عرفان را بیش از هر چیز باید در باور عرفانی «وحدت وجود» جستوجو کرد. بررسی زبان‌شناسانه، سبک‌شناسانه و عرفان‌پژوهانه مبحث «صورت و معنا» پیوند ساختاری عشق و عرفان را در لایه‌های مختلف سروده‌های عطار آشکار می‌سازد. در این مقاله با پیشینۀ بررسی معانی و مضامین غزلیات فارسی تا سدۀ هشتم هجری، و بهره‌گیری از مباحث عرفان نظری، زبان‌شناسی شناخت‌گرا، و سبک‌شناسی ساخت‌شکنانه با محوریت مبحث «صورت و معنا»، به بررسی ساختار عاشقانه- عارفانۀ غزلیات عطار و رمزگشایی از زبان سمبولیک ویژه‌اش در این حوزه پرداخته شد. پژوهش به شیوۀ کتابخانه‌ای، همراه با گردآوری و طبقه‌بندی استقرایی داده‌ها، و تحلیل کیفی، تبیینی و اکتشافی بود که به چند نتیجۀ اصلی انجامید: تبیین روند شکل‌گیری چند نماد پرکاربرد «زلف»، «روی»، «خط» و «لب» در غزلیات عطار؛ بررسی انتقادی بحث سبک‌شناسانۀ «تلفیق عشق و عرفان»؛ و تحلیل جنبه‌های گوناگون صورت و معنا در زمینه‌های مختلف زبانی، ادبی و عرفانی.
